Door elektriciteit op te slaan voor later gebruik, verminder je piekbelasting en congestie.

Opslag is een belangrijke schakel in de energietransitie. Want hoe meer groene stroom we in Nederland opwekken en hoe meer we overstappen op elektrisch, hoe belangrijker het wordt om vraag en aanbod van stroom in balans te houden. Nienke Rijpstra, Investment Director van Energiefonds Overijssel, legt uit hoe opgewekte groene stroom opslaan voor gebruik op een later tijdstip, bijdraagt aan een stabiel en duurzaam energiesysteem.

Meer dan de helft groene stroom
Zon en wind wekken al flink wat groene stroom op in Nederland. Zoals je in onderstaande grafiek kunt zien, was in 2024 meer dan de helft van de in Nederland opgewekte stroom afkomstig van hernieuwbare energiebronnen. ‘Door die toename van groene stroom, neemt ook de vraag naar efficiënt gebruik én naar flexibiliteit op het Nederlandse elektriciteitsnet toe,’ vertelt Nienke.

Bron: CBS

Het net in balans houden
De opwek van grijze stroom met kolen- en gascentrales zorgde ervoor dat er altijd voldoende elektriciteit beschikbaar was. ‘Doordat er steeds meer duurzame energie op het net komt, wordt dat een steeds grotere uitdaging,’ legt Nienke uit. ‘Om de leveringszekerheid van elektriciteit in Nederland te kunnen garanderen, moet TenneT vraag en aanbod van stroom in balans zien te houden. Daarvoor brengen ze in kaart hoeveel stroom er nodig is en hoeveel er geleverd wordt.’

Maar soms wijkt de werkelijke vraag of productie af van die voorspelling. ‘Zon en wind zijn immers moeilijk te voorspellen. Daarnaast is er een onbalans tussen opwektijden en afname. Zon geeft overdag stroom, terwijl er vooral ’s ochtend en ’s avonds veel vraag is. En de wind waait ook niet altijd tijdens afnamepieken. Dat vraagt om flexibiliteit in het net.’

Lees ook: StartGreen sees opportunity in grid congestion

Veel opslag nodig
Door elektriciteit op te slaan voor later gebruik, verminder je piekbelasting en congestie. Zo help je het energiesysteem stabiel en duurzaam te maken. Daarom investeert StartGreen in opslag. Nienke: ‘We financieren nu vooral korte-termijnopslag in de vorm van lithium-ionbatterijen, momenteel zowel economisch als technisch de meest geschikte oplossing.’

Van 800 MWh naar 84 TWh
Naast toename van duurzame energie zijn elektrificatie (en daarmee de vraag naar stroom) en gedecentraliseerde opwek belangrijke ontwikkelingen die zorgen voor meer vraag naar opslag. In Nederland staat er nu ongeveer 800 MWh aan opslagcapaciteit. In 2040 is er 84 TWh aan opslagcapaciteit nodig in de Benelux om balans op de elektriciteitsnetten te krijgen en te zorgen voor efficiëntere gebruik van groene stroom. Er is dus een enorme groei nodig: van MWh naar TWh! (1 TWh is 1miljoen MWh).

Handel in onbalans
Het is nu nog te duur om batterijen alleen te gebruiken voor opslag tot een later moment. ‘De batterijen verdienen zich terug doordat er met de opslagcapaciteit van de batterij gehandeld kan worden op de onbalansmarkt,’ legt Nienke uit. ‘Partijen die dat doen, helpen het energienet stabiel te houden, door op het juiste moment extra elektriciteit aan te bieden. Als de prijzen in het huidige tempo blijven dalen, wordt het binnen een tot twee jaar mogelijk om batterijen terug te verdienen met alleen uitgestelde levering.’

In de grafiek is te zien hoe op 24 juli 2024, in 30 minuten tijd 3,85 GW aan zonne-energie wegvalt. Deze onverwachte uitval van aanbod leidt tot een acute vraag en dus tot hoge onbalansprijzen.  

Andere opslagmogelijkheden

Omdat opslag zo’n belangrijke rol speelt in de energietransitie, wordt er veel onderzoek gedaan naar nieuwe mogelijkheden. Bij StartGreen volgen we die ontwikkelingen op de voet. Zo is Energiefonds Overijssel, nu de mogelijkheden van zoutbatterijen aan het onderzoeken. Nienke: ‘Lithium-ion is schaars en niet zo duurzaam. Zoutbatterijen hebben minder impact op het milieu.’

• Waterstof
  Opslag in waterstof is ook een mogelijkheid. Nienke vertelt dat het de algemene verwachting was dat deze ontwikkeling harder zou gaan. ‘Het is een kip-ei-verhaal: zolang er niet genoeg afname is, zal er ook niet geproduceerd worden. Momenteel is de grootschalige productie van waterstof nog niet duurzaam: meer dan 95 procent wordt met aardgas gemaakt. Voor de duurzame (groene) productie via elektrolyse is heel veel zuiver water nodig (9 liter voor 1 liter H2) en veel energie (58 kWh/kg H2). Daardoor is de productie nu nog relatief duur. Doordat er SDE-subsidie op de productie van waterstof komt, kan dat de prijs drukken.’
• Lees ook: StartGreen helps make hydrogen projects 'bankable'

Waterstofbromide
Verder volgt Nienke en haar team de ontwikkeling van zogenoemde flowbatterijen door Elestor. ‘Dat zijn vaten met waterstofbromide-elektroden waar energie in wordt opgeslagen. Broom is op wereldschaal overvloedig beschikbaar. Het aanbod is niet beperkt tot geografische beschikbaarheid en kan niet worden gedomineerd door een kleine groep leveranciers.’

Thuisbatterijen
Op dit moment zijn thuisbatterijen voor de gemiddelde Nederlander nog niet rendabel. ’De investering is veel hoger dan wat je erop terugverdient,’ legt Nienke uit. ‘Vooral omdat je nu nog overtollige stroom voor het volle tarief kunt terug verkopen aan het stroomnet. Vanaf 2027 wordt de salderingsregeling afgebouwd en krijg je negatieve prijzen voor de stroom die je opwekt. Daarna wordt het interessanter om opgewekte stroom op te slaan voor een moment dat zonnepanelen geen stroom opwekken, zoals ‘s avonds of ‘s nachts. Als je veel panelen hebt én een elektrische auto én de batterijen worden goedkoper, wordt een thuisbatterij interessant.’

Batterijen bij opwek
Voorlopig investeert StartGreen voornamelijk in opslagsystemen bestaand uit lithium-ionbatterijen. Nienke: ‘Denk daarbij aan een energieopslagsysteem dat bestaat uit enkele containers en evenveel transformatoren. Zo’n systeem kan binnen een paar uur tijd lokaal enkele tientallen MW opslaan en weer afgeven. Die plaatsen we vooral bij zon- en windparken: nieuw en bestaand. Je kunt de energie die je daar opwekt nu eenmaal niet meer continu het net opgooien; die moet je spreiden om netcongestie te voorkomen.’

Bestaande aansluiting
Wanneer het energiefonds een nieuw zonnepark financiert, komt daar tegenwoordig vrijwel altijd een batterij bij. ‘Daarmee zorgen we dat de opbrengst van de panelen op een gunstig prijsmoment het net kan worden opgeladen. Bovendien zijn het logische plaatsen voor een batterij omdat er al een aansluiting op het net is. Bestaande zon- en windparken hebben ook al een netaansluiting hebben; daarom kijken we of we ook bij die projecten een batterij kunnen plaatsen.’

Energieopslag bij zonnepark Bomhofsplas
Zo financiert Energiefonds Overijssel de bouw van een energieopslagsysteem (EOS) bij het drijvend zonnepark op de Bomhofsplas. Het energiefonds financierde in 2021 de aanleg van dit grootste drijvende zonnepark in Europa, dat groene stroom opwekt voor zo’n 7.200 huishoudens in Zwolle.
De ‘batterij’ heeft een capaciteit van 11 MW vermogen en 22 MWh opslag. ‘Door de aanwezigheid van een netaansluiting en het dubbelgebruik van de ruimte, is de Bomhofsplas een ideale locatie. De kans bestaat dat in er de toekomst ook nog windmolens op dezelfde aansluiting gerealiseerd gaan worden. Daarmee wordt er helemaal optimaal en efficiënt gebruikgemaakt van de bestaande aansluiting.’

Lees meer over de EOS op de Bomhofsplas.

Smart energy hubs
Ook interessante voor de plaatsing van opslagsystemen, zijn smart energy hubs. ‘Dat is bijvoorbeeld een verzameling bedrijven op een bedrijventerrein. Omdat veel bedrijven nu geen nieuwe aansluiting meer kunnen krijgen, wordt er nu geëxperimenteerd met slimmere afname van stroom binnen zo’n hub. Daar heb je óók opslag bij nodig.’

Passende financiering
De groei van hernieuwbare energie vraagt om slimme, schaalbare oplossingen voor opslag. Maar wie een energieopslagproject wil realiseren, loopt al snel tegen de uitdaging aan om passende financiering te krijgen. ‘Dat komt vooral doordat de langetermijnverdiensten lastig zijn te voorspellen. En ook de tarieven voor het afnemen en inladen van energie zijn onzeker. StartGreen maakt kleinere, niet-standaard opslagprojecten mogelijk – juist daar waar standaardfinanciering door banken stopt. Wij denken mee, structureren mee en kunnen maatwerk bieden. We kijken hoe we met verschillende financieringsinstrumenten oplossingen kunnen bieden voor projecten die essentieel zijn voor de volgende fase van de energietransitie.’

Looking for funding?
StartGreen kan in heel Nederland opslagprojecten financieren. ‘Projecten in Overijssel kunnen financiering aanvragen bij Energiefonds Overijssel. Vanaf 2025 hebben we landelijke dekking door de samenwerking met ASN.’